Język chiński, mandaryński, pŭtōnghuà 普通话, Hànyŭ 汉语

hmm, słowo się rzekło, ale zacznijmy od poczatku...

Liczba ludności Chin wynosi ponad miliard, można więc powiedzieć, że językiem chińskim posługuje się na świecie więcej osób niż angielskim. Większość mieszkańców ChRL posługuje się mandaryńskim – putonghua (普通话), jednym z dziewięciu dialektów jezyka chińskiego. Jest to ogólnie przyjęty język literacki i urzędowy.

Dialekt ten nie jest zapisywany za pomocą alfabetu, ale znaków lub ideogramów. System piśmienniczy powstał na bazie piktogramów, używanych przez pierwotnych myśliwych i zbieraczy w celu zapisywania słów określających osoby, zwierzęta i przedmioty. W ciągu długiej historii ten obrazkowy język zmienił się nie do poznania. Jedynie niektóre znaki zachowały swą pierwotną formę. Obecnie liczbę znaków szacuje się na ok. 50 000, z czego w codziennym użytku znajduje się ok. 5 000. Wykształcony Chińczyk posługuje się 6 000 – 8 000 znaków. Do przeczytania gazety niezbędna jest znajomość 2 000 – 3 000 znaków, przy czym znajomość 1 200 – 1 500 wystarczy, by zrozumieć treść.

Osobliwością języka chińskiego jest to, że słowa są zwykle kombinacją dwóch lub więcej znaków.

W tradycyjnym putonghua tekst zapisuje się pionowo i czyta sie z góry na dół oraz od prawej do lewej strony. Współcześnie dopuszczalne jest stosowanie zapisu poziomego, od lewej do prawej.

Wymowa
Język chiński jest językiem fonetycznym, a więc opartym w dużej mierze na brzmieniach, tonach i akcentach. Jest to język odznaczający się dużą liczbą homonimów (słów posiadających różne znaczenie przy takim samycm zapisie), a każda sylaba powinna być wymawiana w jednym z czterech tonów, tj. równym, wznoszącym się, opadająco-wznoszącym i opadającym.

Chiński pinyin (zapis fonetyczny) posiada 23 spółgłoski i 35 samogłosek tworzących sylabę.

Sylaba składa sie z trzech części: nagłosu czyli spółgłoski, rozpoczynające sylabę, wygłosu (inaczej zwany rymem) czyli samogłoski, które kończą tą sylabę oraz odpowiednio akcentowanego tonu.

Nagłosy
to początkowa spółgłoska lub spółgłoski sylaby (w tym przypadku spółgłoski to wszystkie litery poza a, e, i, o, u). Istnieją trzy przypadki kiedy nagłosem są dwie litery (zh, ch, sh) i dwa przypadki kiedy spółgłoska nie jest nagłosem (y oraz w). We wszystkich pozostałych przypadkach nagłosem jest jedna spółgłoska.

Należy zwrócić uwagę na część spółgłosek które tworzą pary, w których jedna wymawiana jest bez przydechu, a druga z przydechem. Przydech oznacza dodanie słabego [ch], jak np. w wyrazie ”tchawica”
b / p d / t g / k j / q z / c zh / ch.

Wygłosy
jest pozostałą częścią sylaby, to jest tym, co pozostaje po usunięciu nagłosu i tonu.
Z 35 samogłosek występuje 6 samogłosek podstawowych (wyjściowych), tj.: a, o, e, i, u, ü[ju]. Pozostałe 29 są łączone między sobą tworząc kombinację wygłosu

Tabela możliwych chińskich nagłosów i wygłosów:

Tony
Jedną z najważniejszych cech języka chińskiego jest obecność tonów. Ze względu na niewielką ilość sylab, zmiany wysokości tonu pomagają w rozróżnianiu słów. Niektóre z dialektów chińskiego posiadają do dziewięciu tonów, mandaryński ma ich tylko cztery, dzięki czemu jest relatywnie prostszy w nauce.

Ton reprezentowany jest przez mały symbol ponad sylabą (nad samogłoską). Rozróżniamy cztery takie symbole: ˉ, ´ , ˇ ,ˋ. Dwie kropki nad literą ü (jak niemiecki umlaut) nie mają nic wspólnego z tonami. W przypadku tej litery symbole wyglądają następująco: ǖ, ǘ, ǚ, ǜ. Tony mogą być również zapisywane numerycznie, jako tony 1, 2, 3, 4:

• pierwszy (阴平) – wysoki, ciągły, oznaczany symbolem ˉ nad samogłoską;
• drugi (阳平) – rosnący, oznaczany ´;
• trzeci (上声) – opadająco-rosnący, zaznaczany jako ˇ;
• czwarty (去声) – opadający, z symbolem ˋ.

Zapis czterech intensywnych tonów plus jeden tzw. zerowy ton.

Poniższy rysunek ułatwi akcentowanie wszystkich czterech tonów:

Zmiany tonów.
Czasami w wymowie następuje zmiana tonów, przypadków tych jest nie wiele a najważniejszym, który teraz opiszę jest zmiana wymowy tonu 3.

1. Jeżeli w zdaniu po tonie 3ˇ, następuje kolejny ton 3ˇ- to ten pierwszy wymawiamy jako ton 2´. Np.: nǐ hǎo wymawia sie ní hǎo (jednak zapis fonetyczny pozostaje bez zmian). Jeżeli mamy po sobie więcej niż 2 tony 3ˇ to wszystkie poza ostatnim wymawiamy jako ton 2´.
2. Jeżeli po tonie 3ˇ występuje jakikolwiek ton (poza 3) to wtedy wymawiamy ton 3ˇ jako tzw. półton 3, oznacza to, ze tylko pierwsza, opadająca część tonu jest wymawiana i zaraz po niej wymawiamy kolejna sylabę. Np. Wǒ jiào .

Dlaczego akcentowanie tonalne jest ważne?
Bardzo ciekawym przykładem, pokazującym do jakiego stopnia ton zmienia znaczenie danego słowa pokazuje poniższy poemat napisany przez Zhao Yuanrena

W transkrypcji Hanyu Pinyin:

„Shī Shì shi shī shǐ”

Shíshì shīshì Shī Shì, shì shī, shì shí shí shī.
Shì shíshí shì shì shì shī.
Shí shí, shì shí shī shì shì.
Shì shí, shì Shī Shì shì shì.
Shì shì shì shí shī, shì shǐ shì, shǐ shì shí shī shìshì.
Shì shí shì shí shī shī, shì shíshì.
Shíshì shī, Shì shǐ shì shì shíshì.
Shíshì shì, Shì shǐ shì shí shì shí shī.
Shí shí, shǐ shí shì shí shī, shí shí shí shī shī.

Shì shì shì shì.

W języku polskim:

"O Shi Shi, który jadał lwy"

Poeta Shi Shi z kamiennej komnaty przepadał za lwami i obiecał sobie zjeść dziesięć sztuk.
Często chadzał na targ, żeby rozglądać się za lwami.
O godzinie dziesiątej właśnie dostarczono dziesięć lwów.
W tym czasie, Shi Shi również dotarł na targ.
Widząc dziesięć lwów, Shi Shi skorzystał ze strzał i posłał lwy na tamten świat.
Wziął cielska dziesięciu martwych lwów i zaniósł je do kamiennej komnaty.
Komnata podeszła wodą, więc Shi Shi kazał sługom ją osuszyć.
Kiedy komnata była już sucha, Shi Shi spróbował zjeść dziesięć lwów.
Kiedy jadł, zrozumiał, że dziesięć lwów to w rzeczywistości kamienne zwłoki lwów.
Spróbujcie to wyjaśnić.